O σχολικός εκφοβισμός

Της Αναστασίας Χατζηγιάννη

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα θέμα που απασχολεί αρκετά παιδιά διαφόρων ηλικιών. Η αιτία του «εκφοβισμού» ή αλλιώς «bullying» είναι κυρίως η διαφορετικότητα. Δηλαδή αν κάποιο άτομο έχει ή υποστηρίζει κάτι διαφορετικό από τα «πρότυπα» των υπολοίπων δέχεται τον εκφοβισμό από άτομα, που προσπαθούν να επιδείξουν κάποιου είδους δύναμης ή εξουσίας.

Ο σχολικός εκφοβισμός περιλαμβάνει την λεκτική αλλά και την σωματική βία. Όμως και ο αποκλεισμός των παιδιών από ομάδες και παρέες, μπορεί να ενταχθεί στον εκφοβισμό. Όταν μιλάμε για εκφοβισμό, δεν εννοούμε δύο παιδιά που τσακώνονται ή που πειράζουν το ένα το άλλο. Μιλάμε για ανισότητα ως προς την δύναμη, είτε την σωματική είτε την κοινωνική. Μιλάμε για μια πράξη επαναλαμβανόμενη που έχει ως στόχο να εκφοβίσει το άλλο παιδί

Η ψυχολόγος Σταύρια Πιτσιλλίδου μας έδωσε έναν ορισμό του σχολικού εκφοβισμού λέγοντας:

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένας όρος που με τον οποίο περιγράφουμε μία κατάσταση κατά την οποία ένα παιδί ή περισσότερα παιδιά χρησιμοποιούν βία και επιθετικότητα απέναντι σε κάποιο άλλο παιδί, ο οποίος δεν τους έχει προκαλέσει και γίνονται βίαιοι και επιθετικοί με έναν τρόπο που είναι και συστηματικός και επαναλαμβανόμενος, με σκοπό να τον βλάψουν είτε ψυχικά είτε σωματικά. Είναι κάτι που συμβαίνει στο χώρο του σχολείου και γι’ αυτό ονομάζεται σχολικός εκφοβισμός. Μπορεί δηλαδή να συμβεί μέσα στην τάξη, στο προαύλιο ή στους κοινόχρηστους χώρους του σχολείου (λ.χ. τουαλέτες, γυμναστήριο). Ο εκφοβισμός και η βία ανάμεσα στους μαθητές μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές. Συνήθως εκδηλώνονται με: χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμούς, βρισιές, προσβολές, απειλές, εκβιασμούς, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, κλοπές, σεξουαλική παρενόχληση ή και κακοποίηση. Στην προσπάθειά της να μας εξηγήσει καλύτερα τον εκφοβισμό, μας αναφέρει:

Ο σχολικός εκφοβισμός διεξάγεται ανάμεσα σε παιδιά, που βρίσκονται στο ίδιο ή σε κάποιο άλλο σχολείο. Από τη μια πλευρά, έχουμε αυτόν που ονομάζουμε θύτη και είναι αυτός που ασκεί την άδικη επιθετική συμπεριφορά. Από την άλλη πλευρά, έχουμε αυτόν που ονομάζουμε θύμα και που είναι το παιδί που βιώνει την αρνητική συμπεριφορά. Μην ξεχνάμε, όμως, ότι υπάρχουν συχνά και κάποια παιδιά που έχουν το ρόλο των παρατηρητών ή αλλιώς των θεατών. Είναι ένα ομαδικό, λοιπόν, φαινόμενο. Δεν έχει να κάνει αποκλειστικά με ένα ή δύο παιδιά, συχνά εμπλέκονται περισσότερα παιδιά.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του παιδιού-θύτη;

Συνήθως, είναι παιδιά που είναι πολύ δραστήρια, ζωηρά, ενεργητικά. Φαίνεται ότι έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση, ότι δηλαδή πιστεύουν πολύ στον εαυτό τους, αλλά στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει. Είναι, επίσης, παιδιά που πιστεύουν ότι η επιθετικότητα είναι ένας αποδεκτός τρόπος διεκδίκησης, συχνά παραβιάζουν τους σχολικούς κανόνες, ξέρουν να ξεφεύγουν από δύσκολες καταστάσεις και δε νιώθουν τύψεις και ενοχές όταν βλάπτουν κάποιον.

Πώς αντιδρούν οι παρατηρητές;

Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες. Υπάρχουν παιδιά που επιβραβεύουν και ενισχύουν το παιδί που ασκεί τη βία, με το να χειροκροτούν, να ζητωκραυγάζουν ή να παίρνουν και αυτοί μέρος σε ό,τι συμβαίνει μπροστά τους. Υπάρχει όμως και μία ομάδα παιδιών που, ενώ θέλουν να βοηθήσουν, φοβούνται πως θα τους βλάψει το παιδί θύτης και έτσι απομακρύνονται από τη σκηνή ή κάνουν ότι δε συνέβη κάτι. Υπάρχει και μία τρίτη κατηγορία παιδιών, που είναι τα πιο τολμηρά και πιο δυναμικά, που βοηθούν το θύμα ή κάνουν τον θύτη να απομακρυνθεί. Προστατεύουν δηλαδή το παιδί που δέχεται την επίθεση. Συνήθως, όμως, τα περισσότερα παιδιά με τον τρόπο τους, παθητικό ή ενεργητικό, ενισχύουν τον θύτη. “H πραγματική δύναμη και σοφία βρίσκεται στο να δημιουργείς σχέσεις σεβασμού με τους άλλους, γιατί αυτό είναι που σου δίνει τη μεγαλύτερη ικανοποίηση και χαρά στη ζωή.”

Τι πρέπει να προσέχουν οι δάσκαλοι;

Καλό είναι οι δάσκαλοι να είναι πολύ παρατηρητικοί. Αν δουν ξαφνικά ένα παιδί που κάνει πολλές απουσίες, αν πέφτει ανεξήγητα η επίδοσή του στα μαθήματα, αν είναι πολύ ευσυγκίνητο, τότε μπορεί να σκεφτούν ότι υπάρχουν ενδείξεις σχολικού εκφοβισμού. Αν, επίσης, βλέπουν ότι τα προσωπικά του αντικείμενα χάνονται ή είναι κατεστραμμένα, αν προσέξουν πως ένα παιδί δεν θέλει ξαφνικά να βγαίνει στην αυλή και θέλει να περνά τον χρόνο του κοντά στους ενήλικες ή ακόμη αν ένας μαθητής τους ξαφνικά αρνείται να συμμετάσχει σε εκδρομές, τότε πρέπει να αναρωτηθούν. Γενικά, όταν βλέπουν πως υπάρχουν έντονες αλλαγές στην συμπεριφορά ενός παιδιού πρέπει να προβληματιστούν και να εξετάσουν όλα τα ενδεχόμενα.

Τι πρέπει να προσέξουν οι γονείς;

Πρέπει να ακούσουν το παιδί σε περίπτωση που αρνείται να πάει στο σχολείο, αν παρατηρήσουν πτώση στη βαθμολογία του, αν έχει κάποια εμφανή σημάδια σωματικής βίας, αν βρίσκει δικαιολογίες για να μείνει στο σπίτι, αν καθυστερεί να φτάσει στο σπίτι από το σχολείο.

Τι θα συμβουλεύατε ένα παιδί-θύτη;

Θα του έλεγα ότι η πραγματική δύναμη και σοφία βρίσκεται στο να δημιουργείς σχέσεις σεβασμού με τους άλλους, γιατί αυτό είναι που σου δίνει τη μεγαλύτερη ικανοποίηση και χαρά στη ζωή. Ωστόσο, η προσέγγιση ενός παιδιού θύτη είναι συνήθως πιο περίπλοκη και χρειάζεται παρέμβαση σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο.

Τι θα συμβουλεύατε ένα παιδί-θύμα;

Καταρχάς, θα το διαβεβαίωνα ότι δεν ευθύνεται το ίδιο για αυτό που του συμβαίνει, ότι δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να ντρέπεται. Επίσης, θα του έλεγα ότι δεν είναι «κάρφωμα» να μιλήσει και να μας υποδείξει ποιος τον παρενοχλεί, γιατί εμείς οι ενήλικες μπορούμε πραγματικά να το βοηθήσουμε και να κάνουμε κάτι για αυτό που περνά, ότι δηλαδή μπορούμε να το προστατεύσουμε. Αρκεί να «σπάσει τη σιωπή» του, γιατί τότε μόνο θα αλλάξουν τα πράγματα προς το καλύτερο. Το πρώτο και μοναδικό βήμα για να πάψει αυτός ο εφιάλτης είναι να μιλήσει σε κάποιον ενήλικο κι όχι μόνο σε φίλους του.